Tá mé ag plé le baill na Féinne le tamall anuas; scríobh mé alt faoi na héachtaí a rinne Fionn nuair a bhí sé óg agus scríobh mé alt eile faoi Oisín, Caoilte, agus Diarmaid san alt dheireanach liom san iris seo. Agus mé ag gabháil don obair sin, rinne mé cúpla tagairt do Gholl mac Morna. Luaigh mé gur throid sé leis an ionsaitheoir sa scéal Laoi an Fhiaich agus gurbh é Goll a mharaigh Cumhall, athair Fhinn. Ach cérbh é? San alt seo, pléifidh mé Goll agus beirt eile.
Goll
Ba é Goll an duine ba láidre sna Fianna. Bhí an oiread sin de chlú ar a láidre agus a bhí sé go bhfuil an nath cainte ‘chomh láidir le Goll mac Morna’ ar fáil san fhoclóir. Is ionann seo agus ‘chomh láidir le capall’, dar ndóigh. Bhí sé de chlú air, fosta, go raibh sé an-chróga agus ba mhinic gurbh é Goll a fuair an bua ar an namhaid nuair nach dtiocfadh le duine ar bith eile.
Cailleadh máthair Ghoill agus é nua-bheirthe, mar atá mínithe sa tsraith scéalta ‘Macghníomhartha Ghoill’. Chaith Goll (leanbh cúpla lá d’aois) tamall fada ag caoineadh agus ní raibh a athair in ann é a shuaimhniú. Ghlac an t-athair é chuig ‘fear a rabh fios aige’ mar atá luaite i scéal as Oileán Thoraí.
‘“Sin adhbhar an fir is féarr a tógadh i n-Éirinn ariamh,”’ a dúirt an seanfhear ach mhol sé d’athair Ghoill bean a fháil a bheadh in ann an leanbh a chothú le bainne cíche. Rinneadh sin agus d’fhás Goll aníos agus é millteanach láidir ar fad.
Is é ‘caoch’ an chiall atá le ‘Goll’ agus tugtar an t-ainm seo air nó, dar leis an chuid is mó de na scéalta, bhain Cumhall súil amháin as a cheann agus iad ag troid. Mharaigh Goll Cumhall sa troid chéanna (Cath Cnucha) ach ní go hiomlán slán a tháinig Goll as an troid agus a shúil caillte aige. ‘Iolann’ an t-ainm a bhí air roimh an eachtra seo.
Conán Maol
Deartháir le Goll agus duine an-teasaí ab ea é Conán Maol. Bíonn sé le sonrú i gcuid mhaith scéalta ach bíonn ról imeallach aige den chuid is mó. Léirítear é mar dhuine atá rud beag bómánta anseo is ansiúd agus baintear ábhar grinn as. Cé go bhfuil sé rud beag bómánta, is léir go raibh sé ina throdaí cumasach agus bailíodh scéal, chomh fada ar shiúl le Ceanada mar a tharlaíonn sé, ina maraíonn sé fathach.
Léiríonn sé go bhfuil dáimh aige le madaidh sa scéal ‘Eachtra na Mná Móire Thar Lear’ ach mharaigh sé bean a chuidigh leis na Fianna sa scéal chéanna i ndiaidh d’fhearg teacht air. Maraíonn sé a bhean féin i leaganacha áirithe den scéal ‘Laoi an Bhrait’. Déanann sé seo nuair a fhaigheann sé amach go raibh caidreamh aici le fear eile.
Oscar
Agus Goll luaite ag tús an ailt seo, is fiú sárlaoch eile na Féinne a lua. Is mac le hOisín é Oscar agus tá an gradam don laoch is fearr sna Fianna roinnte idir Oscar agus Goll.
Mar a luaigh mé faoi Oisín, is é ‘fia’ is ciall leis an fhocal ‘os’. Is é ‘grá’ atá i gceist le ‘car’ agus, mar sin de, is é ‘duine a thugann grá d’fhia’ an chiall atá lena ainm. Is ainm é ‘Oscar’ a chiallaíonn ‘champion’, fosta.
Phós sé bean as oileán ficseanúil ar chósta Dhún na nGall, is cosúil, agus bhris troid mhór amach ag an bhainis. Faigheann Oscar bás ag Cath Gabhra agus tá sé ráite go bhfuil bás a gharmhic ar cheann de na himeachtaí amháin a chuir Fionn ag caoineadh.
