An deireadh seachtaine seo, ón lá inniu, athrófar sráidbhaile codlatach Gaeltachta i gcroílár Chontae na Mí arís isteach sa chíor thuathail ghlioscarnach lán-Ghaeilge atá i bhFéile na Gealaí.
Anois ina naoú bliain, bíonn an fhéile bheag ach cumhachtach ar siúl i Ráth Chairn, pobal Gaeltachta ina bhfuil an Gaeilge mar theanga laethúil, ina bhfeidhmíonn páirc CLG mar urlár damhsa freisin, agus ina bhfuil an típí ina spás naofa do phodchraoltaí, raidió beo, agus an t-amhránaíocht dhosheachanta 3am.
Suite faoi na réaltaí i bpáirc ina mbíonn cluichí camógaíochta faoi-15 de ghnáth, nó le déanaí, ar a raibh an láthair do Chomórtas Peile na Gaeltachta an tseachtain seo caite. Is litir ghrá í Féile na Gealaí chuig cultúr comhaimseartha na hÉireann, ag mealladh slua uathúil: ceannairí traidisiúnta agus TikTokóirí, Gaeilgeoirí agus ceoltóirí eile, cumadóirí amhrán agus filí labhartha, iad uile bailithe le chéile ar aon láthair champála amháin atá lán láib.
Ó cheol sean-nóis go sintéiseoirí, tá an clár ceoil chomh héagsúil agus a bhí riamh. Roinneann ceoltóirí pop amhail Burnchurch agus Dlú an clár le finscéalta traidisiúnta, Piaras Ó Lorcáin agus Na Friels, mar aon le núíosaigh an cheoil thraidisiúnta, Colm Seoighe agus na hEasógaí agus Na Railway Boys (tuilleadh fúthu níos déanaí) agus núíosaigh indie-leictro, Le Boom, a bhí ag treochtáil an tseachtain seo ar TikTok lena n-amhrán Hot Gael Summer ‘Abair’, meascán de Disco Lines agus amhrán Tinashe, agus iad uile ag seinm trí mheán na Gaeilge. Is cuma an maith leat ríleanna spreagúla nó bailéid leictreonacha aislingeacha, tá rud éigin anseo chun tú a bhogadh — go spioradálta nó go fisiciúil.
Mar an tábhairneoir is ciapaí i mBéal Feirste (ní oibrím ach lá amháin sa tseachtain, diúltaím Baby Guinness a sheirbheáil, níor ól mé pionta Guinness riamh i mo shaol agus níl sé i gceist agam é sin a dhéanamh), mothaím mé féin meallta chuig na seisiúin inár dteach tábhairne, agus ceoltóirí óga agus an Ghaeilge i gceannas. Ar ndóigh, tá an tOireachtas ag teacht go Béal Feirste i mí na Samhna, agus beidh an Fhleadh á hóstáil againn in 2026. Rud a mhaífinn a léiríonn an brat cultúrtha saibhir a chumhdaíonn an chathair faoi láthair.
Ag Féile na Gealaí beidh cuid de na ceoltóirí is ansa liom i láthair, an chéad uair ag go leor acu. Ina measc, an triúr a bhain amach sparánacht Ghradam Ceoil TG4, Erin-Rose Ní Mhaoláin, Jude Scott, agus Oisín Ó Murchú. In éineacht leis an triúr seo beidh Piaras Mac Maoláin ag seinm mar chuid den bhanna in éineacht le hErin-Rose, Piaras Ó Lorcáin, amhránaí mór le rá, eagraí A Sunday Song, agus a thugann ainmneacha móra go Tí Mhadáin do sheisiúin mhíosúla, agus Mickey Fearon agus Brian Ó Gallachóir, mar chuid den bhanna Na Buachaillí Ceol (cibé rud a dhéanann tú, ná fiafraigh díobh faoi fhíseán ceoil s’acu…).
Is il-ionstraimí í Erin-Rose as Béal Feirste, agus is cainteoir líofa Gaeilge í atá ag déanamh staidéir ar an teanga le ceol in Ollscoil Uladh. Ag 19 mbliana d’aois, tá cáil uirthi as a cuid scileanna le huirlisí mar atá an fhidil, an bainseó, agus an bosca ceoil. Is féidir í a fheiceáil ag coradh is ag casadh trí sheisiúin i mBéal Feirste, go minic lena deartháir Piaras (a bheidh linn ag an fhéile). Bhí sí ar stáitse ar fud an oileáin, ag seinm ag Belfast Tradfest, Féile an Phobail, agus Electric Picnic agus Scoil Gheimhridh Ghaoth Dobhair. Laistigh de sheisiún amháin, lonraíonn a ceannaireacht agus a cuid scileanna le cloisteáil trasna an bheáir agus meallann sí aird an lucht féachana idir óg agus aosta. Tá baint teaghlaigh aici le Tí Mhadáin i mBéal Feirste, áit ar casadh cuid de na ceoltóirí traidisiúnta is fearr in Éirinn uirthi.
Is ceoltóir óg as Béal Feirste é Jude Scott, atá ag déanamh staidéir ar an Cheol agus Léiriúchán Fuaime in Ollscoil na Banríona, Béal Feirste faoi láthair. Speisialtóireacht aige san fheadóg mhór agus tá tionchar mór ag seinnteoirí feadóige as Béal Feirste ar nós Harry Bradley agus Desi Wilkinson air, mar aon le seinnteoirí eile ó thuaisceart Mheiriceá ar nós Gary Hastings agus Cathal McConnell. Tá aithne air ar fud an cheoil thraidisiúnta Ghaelaigh i mBéal Feirste, ag seinm go minic lena dheartháir Martin (a bheidh linn ag an bhféile chomh maith), agus le ceoltóirí óga eile as Béal Feirste.
Tá Jude ag seinm ceoil ó bhí sé óg, ag foghlaim na feadóige stáin le Scoil Cheoil Thraidisiúnta Ghleann Gormlaithe. Chan sé mar chuid den ensemble GSOTM ag Gradam Ceoil TG4 in 2021, nuair a bronnadh Gradam Comaoine ar an scoil. As sin, thosaigh Jude ag tuilleadh clú dó féin sna seisiúin i mBéal Feirste, ag seinm go rialta in The Garrick, John Hewitt agus Tí Mhadáin. Anois bíonn seisiúin rialta aige i dTí Mhadáin agus Seaton’s in Sailortown.
Ar ámharaí an tsaoil domsa (b’fhéidir ar an drochuair d’Oisín), thug mé air agallamh a dhéanamh liom faoi féin, a cheol, agus a chaidreamh leis an Ghaeilge. Bhí an t-agallamh ar siúl an Luan seo, taobh amuigh de Thí Mhadáin agus fuaim an tseisiúin ag snámh trí na fuinneoga oscailte, faoi dhíonbhrat an tí tábhairne sábháilte ón bháisteach throm a bhí ag clúdach Bhéal Feirste. Trí fhocal a d’úsáidfinn chun cur síos a dhéanamh ar Oisín Ó Murchú; umhal, greannmhar, agus thar a bheith cumasach (níos mó ná trí fhocal sin ach is é mo alt é.)
Is as Scarbh na gCaorach i gContae Mhuineacháin d’Oisín, agus thosaigh sé ag foghlaim na Gaeilge agus an cheoil i gceart nuair a thosaigh sé ar an mheánscoil, rud atá ar mire mar tá sé ar dhuine de na ceoltóirí uirlise is cumasaí a chuala mé riamh (ní saineolaí mé ar chor ar bith). Is seinnteoir bainseó agus maindilín den scoth é, tá cónaí air i mBéal Feirste anois, agus ní féidir le daoine go leor a fháil dá chuid ealaíne, é ag seinm i mbeáir ar fud Bhéal Feirste agus na hÉireann (go pearsanta, is dóigh liom gurb é an glae a choinnigh leagan an Monday Club de ‘Tickle Me Pink’ le chéile).
Bhí nasc láidir i gcónaí idir an teanga agus an ceol ina shaol mar gheall ar na naisc chultúrtha a roinneadh orthu beirt ag na fleadha, na feiseanna, agus na féilte a raibh sé i láthair orthu i rith na ndéag, agus ba ag na féilte seo a thosaigh an teanga ag teacht go nádúrtha chuige. Ba í an teanga a roghnaigh go leor de na ceoltóirí, go háirithe Oisín agus a chairde, agus is léir an nasc idir an teanga agus stair an tseánra ceoil.
Agus é ag freastal ar an fhéile den chéad uair lena bhanna ceoil Na Railway Boys, is féidir linn a bheith ag súil le hOisín a fheiceáil ag teacht i mbun a áite féin an deireadh seachtaine seo—nua ar stáitse Fhéile na Gealaí, ach ní strainséir é don spiorad. Le meas domhain ar an Ghaeilge, fuaim a chumascann traidisiún le rud éigin go hiomlán dá chuid féin, agus mothú soiléir grá don phobal a thimpeallaíonn an fhéile uathúil seo, geallann sé go mbeidh a chéad taibhiú ar stáitse Fhéile na Gealaí ar cheann de na chuimhní is spleodraí den deireadh seachtaine. Cé acu an bhfeicfidh tú é faoi shoilse an stáitse nó ag doras an típí ag 2rn le bainseó ina láimh, tá rud amháin cinnte: ní hí seo an uair dheireanach a bheidh sé i Ráth Chairn.
Tá cuma chluthar chroíúil ar an fhéile: comharthaí péinteáilte de láimh, dearaí stáitse DIY, soilse sí crochta trasna fálta, agus an puball típí clúiteach, mol meán, spás seisiúin, agus tearmann spioradálta araon. Seo an áit a bhfeicfidh tú taifeadtaí beo de phodchraoltaí Gaeilge, gigeanna fuaimiúla, agus, má tá an t-ádh leat (nó má tá mí-ádh ort), na amhránaithe is déanaí.
Is mó ná féile cheoil amháin í Féile na Gealaí—is ócáid í. Tagann cuid mhór de shaol na Gaeilge le pubaill, málaí láimhe, agus cannaí: scríbhneoirí, filí, ceoltóirí, Gaeilgeoirí Instagram, agus mic léinn díreach tar éis scrúduithe an tsamhraidh, anseo ar an chúis chéanna—chun an teanga, an ceol, agus b’fhéidir, b’fhéidir go mbeadh beagán drámaíochta le feiceáil fosta.
Más aon chomhartha iad ráflaí na bliana seo caite faoi rómánsaíocht allamuigh, tobsheisiúin cheol traidisiúnta sna páirceanna, agus na himeachtaí neamhoifigiúla ina dhiaidh sin sa típí, bí ag súil le círéib—ach an cineál lúcháireach pobail.
Tá rud éigin draíochtúil faoi Fhéile na Gealaí gan dabht: tá sé pearsanta gan a bheith eisiach, tá sé mearbhall gan a bheith eagraithe, agus tá bród gan náire orainn as an Ghaeilge gan a bheith inár seanmóirithe.
Mar sin, má bhíonn tú faoi shoilse sí i mbeár CLG Ráth Chairn an deireadh seachtaine seo, ag ól canna te Bulmers agus ag damhsa go mall le hamhrán grá dátheangach le duine a d’fhiafraigh díreach “cá bhfuil do phuball?”—bí socair. Tá tú díreach san áit ar cheart duit a bheith.
