Is beag duine in Éirinn nár chuala trácht ar an laoch úd Fionn mac Cumhaill. Ach an dtuigeann muid gur ghrúpa iad na Fianna? Is minic, agus mé ag caint ar na Fianna, go mbíonn sé soiléir nach bhfuil ach cúpla carachtar ar eolas againn. Aithnítear Oisín nó tá an scéal Oisín i dTír na nÓg ar eolas againn agus aithníonn an chuid is mó dínn Diarmaid agus Gráinne. Bailíodh níos mó ná 200 leagan den dá scéal seo san aois seo caite. Ní nach ionadh, mar sin de, go bhfuil na carachtair seo ar eolas againn.
Is féidir a rá gurb iad Fionn, Oisín, agus Diarmaid an ‘tríonóid naofa’ a aithníonn muid sa lá atá inniu ann ach bhí an-chuid daoine eile ann sa ghrúpa seo ‘na Fianna’. Is é Fionn ceannaire nó taoiseach na bhFiann agus tá grúpa mór fear faoina stiúir. Is fiú dúinn aithne a chur orthu!
Oisín
Ní hé Oisín an t-aon mhac amháin a bhí ag Fionn ach is cinnte gurb é Oisín an mac is cáiliúla. Focal a bhfuil an chiall ‘fia’ leis is é ‘os’ agus, dá bhrí sin, is é is ciall lena ainm ná ‘fia beag’. Tugadh an t-ainm seo air nó rinneadh fia dá mháthair Sadhbh sular rugadh é.
Ba laoch iontach é ina óige ach déantar seanfhear de nuair a thiteann sé dá chapall sa scéal Oisín i dTír na nÓg. Buaileann sé le Naomh Pádraig ansin, insíonn sé scéalta na Féinne don naomh, agus scríobhtar síos iad. Seo an fáth a bhfuil na scéalta seo faoi na Fianna againn inniu.
Diarmaid
Ba é Diarmaid an duine ba dhathúla de na Fianna. Tá sé ráite go raibh ball seirce (rud mar a bheadh ball broinne, is dócha) air agus gur thit bean ar bith a chonaic an ball seo i ngrá leis. An scéal is clúití mar gheall ar Dhiarmaid ná gur thit Gráinne i ngrá leis cé go raibh sí chun Fionn a phósadh. Tá an iliomad scéalta faoi eachtraí a bhain dó agus do Gráinne agus iad ar a dteitheadh ó Fhionn agus é ag iarraidh díoltas a bhaint amach as an mhasla seo.
Tá clú ar Dhiarmaid mar fhear mór ban ach ní hé nach raibh sé in ann trodaíocht a dhéanamh chomh maith. Is eisean a chuidíonn le Goll (duine eile de na Fianna) chun namhaid a dhéanann ionsaí ar an tír a mharú nuair nach bhfuil duine ar bith eile sásta tacú le Goll sa scéal Laoi an Fhiaich. Tá leagan de le léamh anseo.
Caoilte
Ba é Caoilte an duine ba ghaiste den Fhéinn agus is minic ról an teachtaire aige.
“Badh é an fear ba lúthmhaire san Fhéinn é,” a dúirt scéalaí amháin as Dún na nGall, Tomás Ó Gallchobhair, i leagan den scéal Eachtra na Mná Móire Thar Lear.
Cuirtear Caoilte a fhad leis an bhean agus an bád s’aici ar an chuan chun fáil amach cé hí. Caoilte a dhéanann seo, dar ndóigh, nó is féidir leis a bheith ann agus ar ais níos gaiste ná duine ar bith eile.
Daorghlas an t-ainm a bhí air ar dtús ach tugtar ainm nua air agus é ag obair i gceárta. Is cosúil go raibh sé measartha tanaí mar dhuine (ní nach ionadh agus é chomh gasta sin) agus go raibh teas na tine i bhfeidhm air. Cuireann duine ceist ar Fhionn faoi ainm an duine seo atá “caol te” agus bhaist Fionn ‘Caoilte’ ar Dhaorglas mar thoradh ar an cheist sin.
De ghnáth, sa scéal seo, bíonn na Fianna ag seilg in Éirinn nuair a chastar gabha orthu a thugann cuireadh chun a cheárta dóibh. Tá leagan amháin den scéal ina bhfuil siad ag seilg san Aifric, ámh. Caithfidh sé nach raibh na Fianna ag iarraidh fia nó torc a ithe don dinnéar an oíche sin ach gasail a bheith acu!
