Agus Lá na mBreacán á cheiliúradh an Déardaoin beag seo, 6 Aibreán, chuaigh Ciara Ní É ar aistear ildaite lán cros agus línte inar aimsigh sí na fíricí, na bréaga agus an breacán atá luaite lena chathair dhúchais, Baile Átha Cliath!
Féach ar an léine atá á chaitheamh ag an bhfear thuas.
Cén focal a d’úsáidfeá le cur síos a dhéanamh ar an ndearadh sin?
‘Flainín’, ‘pluid’, nó ‘breacán’?
Agus mé ag fás aníos níor chuala mé ach an focal ‘tartan’ ar a leithéid, ach de réir agus mé ag dul in aois agus ag breathnú ar níos mó clár Meiriceánach, tá an téarma ‘plaid’ cloiste níos minice agam.
Níor thuig mé riamh cén fáth a raibh téarma ar leith acu thall ansin don rud ar a tugadh ‘tartan’ anseo.
Mar sin chuaigh mé sa tóir ar fhreagraí.
Sa chéad dul síos níl i bhflainín ach cineál cadáis bhoig.
Is minic a bhíonn dearadh breacáin le feiceáil ar fhlainín, ach ní gá go mbeadh sé.
É sin as an mbealach, níl ann sa bhfocal Béarla ‘plaid’ ach focal Meiriceánach ar ‘breacán’.
Suimiúil go leor is ón nGaeilge a thagann an focal ‘plaid’, agus go deimhin maireann an focal ‘pluid’ sa chaint s’againn.
‘Breacán crosáilte’ an cineál éadaí a bhíodh ar mhuintir na nGarbhchríoch go traidisiúnta, ón 16ú haois go dtí an 18ú haois.
Go bunúsach ba phluid é, a raibh crios air.
(Anois, féadfaidh tú an fhíric bheag sin a úsáid chun do chuid éirimiúlachta a léiriú do dhuine éigin agus sibh beirt faoin bpluid le chéile!)
‘Breacán’ an t-ainm atá ar an dearadh a bhí ar an bpluid.
An rud atá i gceist le breacán, mar is eol duit, ná éadach ar a bhfuil roinnt straidhpeanna a thagann le chéile ag dronuillinn (90°).
Tá roinnt bealaí éagsúla leis an mbreacán a leagan amach i ndathanna éagsúla, agus tá breacán ‘oifigiúil’ ag roinnt sloinnte agus áiteanna.
De réir tuairiscí níl bunús le breacáin chlainne.
Is traidisiún cumtha é.
Go stairiúil, níor luadh breacán ar leith le clann agus ní go dtí 1815 a cuireadh tús le cineálacha breacán a ainmniú agus a chlárú mar sin.
Deirtear chomh maith gur úsáideadh breacán le naimhde a aithint i lár cogaidh, ach is cosúil nach fíor sin ach oiread.
An teoiric is coitianta anois ná gur cinneadh pearsanta stíle a bhí sa rogha bhreacáin, seachas comhartha gur bhain tú le grúpa ar leith.
Is féidir breathnú ar roinnt cineálacha éagsúla breacán ar an suíomh seo.
Tá thart ar 7,000 breacán éagsúil acu, a dhíríonn ar go leor ainmneacha agus áiteanna.
D’aimsigh mé breacán Bhaile Átha Cliath (thuas) go héasca, an féidir leat d’ainm nó d’áit chónaithe féin a aimsiú?
Foilseofar an chéad alt eile le Ciara Ní É ar Lá na mBreacán amárach, 6 Aibreán, agus faisean an bhreacáin – ó na Garbhchríocha go dtí an t-ardán taispeána – á scagadh aici.
Bígí cinnte do léine bhreacáin a chaitheamh Déardaoin óir ba mhaith le Ciara go dtógfá féinín agus go ndéanfá muid a nascadh leis ar Twitter.
