Nuair a thit an tAontas Sóivéadach as a chéile ag tús na 1990idÃ, bhà tréimhse oscailteachta ann – nó glasnost mar a tugadh air sa Rúisis – inar caitheadh solas ar uafáis an StailÃneachais. Is iomaà leabhar a foilsÃodh sa tréimhse sin inar caitheadh súil fhéinchriticiúil ar stair na tÃre agus inar nochtadh an scéin agus leatrom a d’fhulaing muintir na Rúise faoin ré chumannach.
In 1989, bunaÃodh an eagraÃocht neamhrialtasach Memorial a raibh sé d’aidhm aici cuntas a choinneáil ar na coireanna in aghaidh na daonnachta a rinneadh san Aontas Sóivéadach, le linn ré StailÃn go háirithe.
Chuir Memorial brú ar an KGB, an phrÃomhghnÃomhaireacht slándála san Aontas Sóivéadach, eolas a scaoileadh maidir leis na reiligà rúnda inar cuireadh iad siúd a bhà ina ‘naimhde ag an stát’ – na daoine a cuireadh chun báis tar éis seóthrialacha inar ‘cruthaÃodh’ go raibh ‘coir’ éigin déanta acu i gcoinne an chumannachais nó i gcoinne StailÃn féin. D’impigh Memorial ar an rialtas breis aitheantais a thabhairt dóibh siúd ar fad a cuireadh chun báis go héagórach agus a d’fhulaing géarleanúint agus leatrom faoin gcóras Sóivéadach.
Ach nà mó má sásta a bhà tÃrghráthóirà coimeádacha áirithe leis an tréimhse glasnost seo – Vladimir PúitÃn agus a chomrádaithe ina measc. Dar leo go raibh an mháthairthÃr á cáineadh go róghéar agus go raibh féinmheas na Rúiseach á chreimeadh dá bharr.
Agus bhà cuid den fhÃrinne áirithe ansin – nuair a thit an tAontas Sóivéadach as a chéile, bhraith pobal na Rúise go raibh cuid dá n-oidhreacht caillte acu agus gur fágadh ina ndÃlleachtaà iad. B’údar mÃshuaimhnis é dóibh nuair a thosaigh intleachtóirà ag tarraingt aird ar eachtraà uafáis na staire, eachtraà arbh fhearr le formhór an phobail dearmad a dhéanamh orthu.Â
Nà mór cuimhneamh gurb iomaà Rúiseach a raibh sinsir dá gcuid comhpháirteach i réimeas StailÃn ar bhealach amháin nó ar bhealach eile – b’fhéidir gur oibrigh siad mar phóilÃnà rúnda nó gur sceith siad ar chomharsana nár thaitin leo, comharsana a daoradh chun báis nó chuig an nGulag dá bharr.
Cé gur tháinig laghdú ar ghnaoi an phobail ar StailÃn ar feadh tamaill i dtús na nóchaidà de réir mar a bhà aird á tarraingt ar bhrúidiúlacht a réimis, is gearr gur thosaigh meon an phobail ag feabhsú arÃs ina leith: léirÃonn suirbhéanna le scór blianta anuas gur fearr leis an bpobal ceannairà tÃoránacha dá leithéid ó stair na Rúise ná ceannairà a thug leasuithe isteach. De réir na suirbhéanna, is mó gnaoi atá ag an bpobal ar StailÃn agus LeinÃn, cuir i gcás, ná mar atá acu ar Krushchev, duine a tháinig i gcomharbacht ar StailÃn agus a dhamnaigh é, nó ar Gorbachev, duine a thug leasuithe daonlathacha isteach.
Cad is cúis leis an athrú meoin sin i leith StailÃn? Cén fáth gur ar na ceannairà forlámhacha atá gnaoi an phobail? Toisc gur thuill na ceannairà sin meas don Rúis agus gur chuir siad eagla ar an domhan roimpi, de réir dealraimh. Ba chuma go ndearna siad sin trà mheán na scéine agus an tslada.
Agus is é fÃrinne an scéil go gcaithfidh go bhfuil mian éigin de chuid na Rúiseach á sásamh ag PúitÃn freisin. Nuair a tháinig sé chun cinn, bhà ceannaire ‘crua’ ag teastáil ón bpobal a sheasfadh an fód i gcoinne an Iarthair agus a chuirfeadh an tÃr ar a boinn arÃs tar éis bhlianta anróiteacha aindlÃthiúla na 1990idà nuair a tháinig méadú mór ar an mbochtaineacht agus ar an éagothroime shóisialta. Bhà creachadh déanta ag na holagarcaigh ar an tÃr agus bhà an seanchóras leasa shóisialta tite as a chéile. Gheall PúitÃn go ndéanfadh sé beart ar son an ghnáth-Rúisigh a bhà thÃos leis sin ar fad.
Thairis sin, ós rud é go raibh náisiún na Rúise agus impireacht na Rúise fite fuaite lena chéile i gcónaÃ, ba bhuille tubaisteach é d’fhéiniúlacht agus d’uabhar na Rúiseach nuair a tugadh Ãsliú céime dá máthairthÃr le turnamh an Aontais Shóivéadaigh, rud a d’fhág iad gan impireacht, gan misean stairiúil ina súile féin. Cuid den chúis ar éirigh le PúitÃn dul i gcion ar an bpobal, mar sin, ná go raibh sé meáite ar stádas na Rúise a athbheochan agus dúshlán Mheiriceá agus an Iarthair a thabhairt. Â
Nà dheachthas i ngleic mar is ceart le trámaà na staire sa Rúis nuair a thit an cumannachas faoi mar a rinneadh sa Ghearmáin nuair a thit an faisisteachas agus nÃl ról nua cruthaithe ag an Rúis di féin sa saol comhaimseartha faoi mar atá déanta ag an nGearmáin.
An bhfuil biseach i ndán don Rúis a fhad agus atá StailÃn ina laoch náisiúnta agus an tuairim ann go forleathan gur rud tubaisteach náireach a bhà i dturnamh na himpireachta Sóivéadaà toisc gur fhág sé an Rúis lag leochaileach? Nà dóigh liom.