Agus borradh mór faoi líon agus éagsúlacht na gCumann Gaeilge atá tagtha ar an fhód le roinnt blianta anuas, tá lúcháir orainn an scéal a scaipeadh faoi Scoil Chártaí nua Ghaeilge atá curtha ar bun sa chathair cois cuain.
Tá an oíche chártaí á reáchtáil ó bhí tús mhí Dheireadh Fómhair ann gach oíche Dé Céadaoin ag a 9in i gCumann Chluain Ard, agus tá fáilte roimh chách, idir ghlanthosaitheoirí agus fhoghlaimeoirí, a bheith páirteach ann.
Ag labhairt le NÓS dó, dúirt bunaitheoir na scoile, Ciarán Mag Uidhir, atá ag obair le Raidió Fáilte, go bhfuil an cumann úr ag teacht le nósanna na scoileanna cártaí a bhíonn ar siúl ar fud na tíre.
“Reáchtáiltear scoileanna cártaí le linn an gheimhridh de ghnáth, ó thús an fhómhair go tús na Bealtaine, ó tharla na hoícheanta a bheith níos faide ó mhí Dheireadh Fómhair go dtí go mbíonn athrú na gclog ann ag deireadh mhí an Mhárta.”
Mhínigh Ciarán, arb as an Fhear Manach ó dhúchas dó, gur ghnách lena sheanathair a bheith páirteach i gcluichí cártaí in Ard Mhacha, i nDoire agus i Leitir Ceanainn.
Trí mheán an Bhéarla a reáchtáiltí na cluichí úd, ach tá aithne curtha ag Ciarán ó shin ar dhaoine a bhíonn páirteach i gcluichí Gaeilge ar oileáin Árann agus i Rann na Feirste.
‘Cúig Fichead’ an t-ainm atá ar an chluiche a imrítear ag an Scoil Chártaí sa Chluain Ard.
“Sa bhaile tugann muid ’45’ air, ach ‘Cúig Fichead’ an t-ainm a úsáideann muintir na Gaeltachta,” a mhínigh Ciarán.
“Cluiche é atá coitianta go maith i bhFear Manach agus bhí daoine i mBéal Feirste ag iarraidh é a fhoghlaim.”
Is é ochtar an líon is fearr imreoirí ag tábla mar bíonn rogha ar fáil imirt i d’aonar nó i mbeirteanna; is féidir an cluiche a imirt le níos lú nó níos mó imreoirí ná sin, áfach.
Tá cúig chleas i ngach lámh agus saothraítear cúig phointe as gach aon chleas a bhaintear sa láimh. Is é an té a shaothraíonn 45 ar dtús buaiteoir an chluiche.
Anuas ar rialacha agus ar an dea-chleachtas – “rialacha neamhscríofa a chothaíonn cluiche breá bríomhar” – is gá dul i dtaithí ar an bhunachar nua téarmaí Gaeilge atá forbartha ag an chraoltóir as Fear Manach.
Geallann Ciarán go ndéanfaidh daoine dul chun cinn maith le himirt rialta agus tréan cleachtaidh. Agus ní bheidh aon chaint ar airgead a leagan síos ar an tábla go dtí go mbeidh an uile dhuine ina imreoir cumasach.
Gach Céadaoin, nuair a bheas an ghrian imithe faoi, is ag imirt cártaí a bheas Gaeil Loch Lao!
Téarmaíocht Ghaeilge ‘Cúig Fichead’, le Ciarán Mag Uidhir
Dath – ‘Suit’ Spéireataí / Hairtseacha / Muileataí / Triufanna
Mámh – ‘trumpf/truff’ An dath a sharaíonn gach dath eile
Drámh – ‘Cold’ Gach dath nach bhfuil ina mhámh
Paca – ‘Deck’ Na cártaí nach bhfuil in úsáid sa láimh
Mámh cinn – ‘Deck head’ An cárta a iompraítear ar uachtar an phaca
Ceilt – ‘Renege’ Nuair nach leantar leis an leagan
Leagan – ‘Rise’ Dath an chéad chárta sa chleas
Cleas – ‘trick’ Tá 5 chleas i ngach lámh
Sac / Pulc – ‘Stuff’ Nuair a chuireann duine ard cárta láidir i gcoinne duine eile atá ard
An t-ard – ‘the height’ An t-imreoir leis an scór is airde
An titim – ‘the fall’ An duine deireanach le himirt
Méara – ‘Fingers’ Cúig an mháimh
An tsúil dhearg – ‘red eye’ An t-aon hairt
Díol as – ‘Pay out’ An cárta a chuirtear amach chun an mámh cinn a thógáil
Céad Mhaidin – ‘First Morning’ An chéad chleas sa láimh
Gearr – ‘cut’ Cárta máimh a chur ar chárta dráimh lena chinntiú nach mbainfidh sé
Más maith leat Scoil Cártaí á reáchtáil i do cheantar féin, gabh i dteagmháil le Ciarán ar ciaran@raidiofailte.com