Sa tsraith Netflix 13 Reasons Why, insítear scéal Hannah Baker, cailín 17 bliain d’aois a rinne taifid téipe di féin inar mhínigh sí na cúiseanna gur chuir sí lámh ina bás féin.
Deir lucht cáinte an chláir go gcuireann sé culaith rómánsúil ar an bhféinmharú, go dtugann sé le fios gur bealach é an féinmharú do dhéagóirí díoltas a bhaint amach ar lucht maistíneachta.
Deir tacadóirí na sraithe, ar an láimh eile, go dtugann sé deis dúinn plé oscailte agus machnamh a dhéanamh ar dheacrachtaí síceolaíocha na n-óg.
Chuir Netflix rabhadh pearsanta ó na haisteoirí féin leis an dara sraith ag moladh d’aon duine a bhfuil fadhbanna meabhairshláinte acu cúnamh a lorg.
Dar le saineolaithe síceolaíocha nach leor an rabhadh seo agus tá imní orthu faoin drochthionchar atá á imirt ag an tsraith ar dhéagóirí. Dar leo, tá déagóirí chomh hóg le 11 nó 12 tugtha don chlár agus léiríonn staitisticí Google gur tháinig méadú 26% ar chuardaigh ar “conas lámh a chur i do bhás féin” sna laethanta tar éis don chéad séasúr teacht amach.
Chuir beirt chailíní 15 bliana d’aois ó Chalifornia lámh ina mbás féin tar éis dóibh breathnú ar na heagráin ar fad den chlár ar mhuin a chéile — tá tuismitheoirí na gcailíní seo ag impí ar Netflix an clár a tharraingt siar agus iad ag cur i leith an léiritheora, Selena Gomez, go bhfuil sí dall ar an damáiste atá á dhéanamh ag an tsraith.
Tá eagrais charthanachta curtha amach freisin, go háirithe leis an tslí inar taispeánadh Hannah ag gearradh a rostaí, rud a théann in aghaidh na dtreoirlínte a leagtar síos do na meáin a deir nár cheart modhanna féinmharuithe a léiriú ar eagla go spreagfaí “féinmharú aithrise” — nuair a chuireann duine lámh ina bhás féin i ndiaidh do chara leis nó do dhuine cáiliúil é a dhéanamh.
Sílim féin gur cheart dúinn bheith ar an airdeall faoin mbealach a d’fhéadfadh an clár seo déagóirí a chur ar strae. Tá an clár bunaithe ar úrscéal — ní hé seo an chéad uair a chuir úrscéal mór le rá an féinmharú chun cinn i measc daoine óga leochaileacha.
Glactar leis gurb é Die Leiden des jungen Werthers [Crá Croí Werther Óig] le Goethe a chuir tús leis an bhféinmharú aithrise. Foilsíodh sa bhliain 1774 é agus is cosúil go raibh an-tóir air i measc fhir óga rómánsacha na hEorpa a d’fhulaing briseadh croí. Chuir Werther lámh ina bhás féin san úrscéal tar éis dó titim i ngrá le bean nach mbeidh aige go brách toisc í a bheith pósta ar fhear eile.
Chuaigh an t-úrscéal seo chomh mór sin i gcion ar fhir óga na linne gur tháinig borradh ar an ráta féinmharaithe ina measc, iad ag leanúint sampla truamhéalach Werther. Baineadh siar as na údaráis nuair ba léir dóibh céard é ba shiocair bháis do na fir seo. B’shin an chéad uair gur tharla a leithéid de rud ó tháinig ann don chlóphreas. Cuireadh leagan eile den leabhar amach, agus é athscríofa sa chaoi is nach mbásaíonn Werther, ach ba shaothar litríochta níos fearr a bhí sa bhunleagan agus b’shin an ceann a raibh tóir air i gcónaí.
B’fhéidir gur fánach dúinn 13 Reasons Why a chur faoi chois, mar sin, toisc go bhfuil sé ródhéanach amhlaidh a dhéanamh. Beidh bealaí ag déagóirí seiftiúla chun an clár a fheiceáil más olc maith linn é agus fiú dá gcuirfí cosc air, ní laghdófaí ar a bhfonn féachaint air ach a mhalairt. Céard is féidir linn a dhéanamh chun féinmharuithe aithrise a sheachaint, mar sin?
D’fhéadfaimis labhairt le hógánaigh faoin gclár agus a chur in iúl dóibh go bhfuil cuid mhaith áibhéile agus fantaisíochta ann agus nach bhfuil gaisce nó fiúntas ar bith ag baint leis an bhféinmharú. Ar ndóigh, is gá a chinntiú go bhfuil teacht acu ar thacaíocht shíceolaíoch freisin agus nach bhfuil drogall orthu labhairt le comhairleoir má tá deacrachtaí meabhairshláinte acu.
