I gcroílár na hAfraice Thoir, tá feiniméan cultúrtha iontach ag teacht i réim: tá CLG faoi rath in Uganda. Rinneadh gluaiseacht bhríomhar ar na meáin shóisialta, ag aontú pobail agus ag leasú scoilteanna. Tá ceannródaithe áitiúla, flaithiúlacht Ghaelach, agus an teanga choiteann spóirt chun tosaigh i scéal an CLG in Uganda.
Lasadh an splanc in 2018 nuair a tháinig Moses Amanyire, múinteoir corpoideachais Ugandach, agus cara leis, Robert Bakaze, ar fhíseáin iománaíochta ar YouTube de thaisme. Curtha faoi dhraíocht lena luas lasrach, chonaic siad an cumas a ndaltaí a spreagadh. Gan naisc ar bith le hÉirinn, bhunaigh siad Uganda CLG in aice le Kampala, ag déanamh camáin as mahagaine agus ag úsáid liathróidí daorchluiche nó leadóige.
“Bhí mé faoi gheasa ag luas na scile i rith na himeartha,” arsa Amanyire. Bhí constaicí roimh a n-iarrachtaí luatha: camáin mhíchothroma agus custaim ag cur moill ar theacht an trealaimh a bronnadh orthu. Fuair a spiorad seasta an lámh in uachtar, áfach, agus chabhraigh Ambasadóir na hÉireann Kevin Colgan leo baic lóistíochtúla a fhuascailt.
Faoi 2019, bhí móiminteam tógtha ag Uganda CLG le breis is 120 páiste ó cheithre scoil ag glacadh páirt sa chumann. B’acmhainní tábhachtacha dóibh na meáin shóisialta chun forás a thaispeáint agus chun féachaint ar chluichí Chraobh na hÉireann trí shíntiús le GAAGO.
“Chuir iománaíocht meadhrán iontu, cosúil le féachaint ar Speedy Gonzales. Níorbh fhéidir leo luas an chluiche a thuiscint,” a dúirt an Gaillimheach John Walsh leis an Chumann Éireannach in Uganda. Ar dtús, d’oibrigh na páistí na rialacha amach ó ghearrthóga TikTok. Le cabhair Walsh, áfach, d’fhorbair siad máistreacht ar na bunrudaí agus bhí a lúfaireacht nádúrtha le feiceáil go soiléir.
Sa chathair Jinja, cuireadh leis an scéal nuair a bunaíodh Nile Óg Cusacks CLG i mí I úil anuraidh. An Cláiríneach John Conroy, a bhí tiomanta don uileghabhálacht, a bhunaigh an club. Dhírigh Conroy ar Bhunscoil Walukuba West, ag cóisteáil 30 páiste bodhar sa pheil Ghaelach agus ag déanamh obair leis an 1,300 dalta ar fad sa scoil. Bhailigh a fhoireann d’oibrithe deonach ar an Chlár €60,000 a mhaoinigh ospís agus athchóirithe ar sheomra ranga. Claochlaitheach do pháistí a théann ar scoil go minic gan bhróga.
“Sin an rud mór, i ndáiríre. A fheiceáil cé chomh sona agus atá siad. Agus ansin ar ndóigh má tá siad sásta ina dtimpeallacht spóirt, tógfaidh siad áthas isteach leo sa seomra ranga chomh maith. Mar sin tá gach duine ag gnóthú air,” a dúirt Conroy. I gcéim cheannródaíoch, cuireadh téarmaí CLG leis an bhfoclóir teanga chomharthaíochta Ugandach, seolta ag Ambasáid na hÉireann. Is siombail ar an gceangal traschultúrtha é suaitheantas an chumainn, ag cur an Níl le Poll na Brón i gContae an Chláir. Is í an iománaíocht an chéad rud éile ar liosta Conroy. Corraíodh Jinja cheana nuair a bhuaigh An Clár cluiche ceannais na hÉireann 2024.
Tá an scéal CLG Ugandach faoi thacaíocht Éireannach chomh maith le paisean áitiúil. Nuair a rinne Amanyire agus Bakaze achainí ar chlogaid, buataisí, agus geansaithe ar athlámh, d’fhreagair Éire le flaithiúlacht ollmhór. Sheol Cúltec i gContae na Mí 100 camán agus sliotar. Bhronn cumainn agus comhlachtaí culaith, agus bhailigh GoFundMe na mílte uathu siúd gan fearas. “Tá an méid glaonna ó dhaoine a dteastaíonn uathu cabhrú thar cionn,” a dúirt Deirdre Donohoe ó Cúltec. “Le linn am ina bhfuil an domhan chomh lán le drochnuacht, is breá le daoine an dea-scéala seo.”
Lena linn sin, thacaigh an laoch iománaíocht Aidan Fogarty le Dúshlán Chill Chainigh a thabhairt go Kampala. Bhí sé mar aidhm aige €20,000 a bhailiú le haghaidh an chéad pháirc lánmhéide CLG san Afraic ar bhruach Loch Victoria. An pháirc iománaíochta is airde ar domhan a bheadh inti agus d’fheisteofaí í le cistin sa chlubtheach chun béilí iarchluiche a riar. Geallann sí go laghdófar ualach na dtuismitheoirí i dtír nach bhfuil an meántuarastal bliantúil ach €815, ag déanamh só den iománaíocht.
Tá ionchuimsiú fós lárnach. Cuireann Uganda CLG comhionannas inscne chun cinn, ag tabhairt isteach foirne cailíní. Troideann Nile Óg Cusacks ar son páistí bodhra agus iad siúd a bhfuil riachtanais speisialta acu, ag cur dúshlán roimh stiogma. “Tá sé ar fheabhas na comharthaí nua seo a fhorbairt le haghaidh an dá chluiche agus taispeánann sé conas is féidir le spórt cultúir a thabhairt le chéile agus cuimsiú a chothú,” a dúirt Conroy.
Dearcadh é sin a raibh Fogarty i bhfách leis i ndiaidh dó a bheith i gceannas ar bhlitzchomórtas: “Bhí siad chomh sona sin a bheith ag foghlaim, spraoi a bheith acu, agus cluiche iománaíochta a imirt.”
Tá dúshláin ann fós. Cruthaíonn áiseanna spóirt scoile teoranta agus costais iompair deacrachtaí, ach tá an acmhainn ollmhór. Is mian a chroí é do Moses peil na mban a fhás, agus samhlaíonn Conroy na mílte ag imirt le maoiniú cuí. Feiceann Walsh an pháirc in Kampala mar chroílár traenála d’fhoirne Éireannacha sa todhchaí. I mí an Mhárta, spreag an rath iománaíochta in Uganda cathair Goma sa Chongó, atá buailte le cogadh, a cumann CLG féin a bhunadh. Ó chamáin DIY go dtí nuálaíocht teanga chomharthaíochta, tá ionchuimsiú agus mianach i gcroí Uganda CLG. Cruthaíonn a rath gur féidir le muintearas agus spórt teorainneacha a thrasnú. Tá Cill Chainnigh agus Kampala aontaithe aici i ngrá coiteann don chluiche.
