San alt dátheangach seo, pléann ár gcolúnaí Gaelg, Isla Callister, dlíthe cannabais Mhanann agus an feachtas domhanda atá ar bun deireadh a chur leis an ‘gCogadh in Aghaidh Drugaí’. Bíonn colún míosúil ag Isla a fhoilsítear anseo i Manainnis agus i nGaeilge (Gaeilge thíos).
Ta kennip er ve jeant leighoil ayns ymmodee çheeraghyn er feiy-ny-cruinney er y gherrid. Ta shoh er chur er mooarane sleih briaght feyshtyn mychione yn ‘chaggey noi druggyn’, as er ghreinnaghey reiltyssyn çheeraghyn elley dy yeeaghyn reesht er ny smooinaghtyn as leighyn oc hene bentyn da druggyn. Mleeaney, sy chied vee jeh’n arragh, ren Reiltys Vannin cur magh e ‘Plan Cour Drogh-Ymmyd Stooghyn Meshtal’.
Ta’n plan queig bleeaney shoh kiarit dy chur eddin da ny hasseeyn ta bentyn da jannoo drogh-ymmyd jeh druggyn. Nee eh ronsaghey caghlaaghyn barel mychione druggyn as jannoo briwnys lhisagh yn leigh bentyn da kennip ve ec sleih ayns towseyn beggey ry-hoi ymmyd persoonagh ve caghlaait.
Ta oltey yn Chiare as Feed, Dr Alex Allison, credjal dy lhisagh leighyn kennip ve er nyn gaghlaa, as t’eh jannoo aghin dy yannoo leighoil jeh kennip ry-hoi ymmyd lheihyssagh. Myr fer-lhee, shione da ny ymmodee vondeishyn jeh kennip ayns caghlaaghyn cooish bentyn da kahngyr, pian foddey-farraghtyn as çhingys aigney.
Va vondeishyn lheiyssagh kennip cummit seose liorish bing ooilley-partee ard-whaiylagh sy Reeriaght Unnaneyssit ren jeeaghyn er eiyrtyssyn ny shlee na 20,000 ronsaghey bentyn da feeuid lheihys kennip. S’baghtal ta’n feanish, as ga dy vel yn reiltys nish jeeaghyn reesht er y chooish, ta kennip foast ny ghrug schedule 1 ayns Mannin. Ta shoh meanal dy vel eh smooinit nagh vel feeuid lheihys erbee ayn.
S’feer eh dy vel ny shenn leighyn shoh jannoo kimmee jeh sleih ta ayns feme jeh kennip, as shen-y-fa ta mooarane Manninee brishey yn leigh dy reiltagh dy ghoaill red ennagh ta cooney lhieu as ta jannoo foays da nyn slaynt.
As ymmodee reiltyssyn er feiy-ny-cruinney jannoo leighoil jeh kennip myr drug-taitnys, ta’n traa er jeet dy yeeaghyn er yn feanish as dy smooinaghtyn er ny hoyryn ta çheeraghyn lheid as Canadey caghlaa ny leighyn oc. Ta Dr Alex Allison gra dy vel eh laccal slattys kennip noa dy ve jeant dy gerrid, as t’eh er loayrt mychione yn aght oddagh jannoo leighoil jeh kennip ayns Mannin bishaghey çheet-stiagh keesh yn ellan, dy beagh troaryn-kennip jeant ayns Mannin as creckit da çheeraghyn elley.
Agh ny sodjey na shen, yinnagh jannoo leighoil jeh kennip shickyraghey dy vel ny troaryn shoh jeant er aght kiart kiaralagh as, myr shen, dy beagh ad ny sauçhey dauesyn ta jannoo ymmyd jeu hannah edyr son taitnys ny er oyryn lheihyssagh.
Ny yeih shen, ta ram sleih foast ayn ta arganey noi jannoo leighoil jeh kennip. Ta paart jeu shoh shassoo er dy dooar ronsaght ny ghaa dy vel adsyn ta jannoo ymmyd reggyley jeh skunk (sorçh dy chennip as ram Tetrahydrocannabinol (THC) ayn agh gyn monney Cannabidiol (CBD) – ta cooney dy yannoo sauchey jeh’n THC) ayns gaue smoo Schizophrenia.
Ta sleih elley arganey noi shoh, gra, dy beagh yn margey er ny ghurneil liorish yn reiltys, oddagh ad geddyn rey rish skunk as jannoo shickyr nagh beagh yn stoo danjeragh as ram THC ayn tuittym ayns laueyn sleih aegey.
T’eh jeeaghyn dy vel raad foddey roin foast roish my bee reiltys Vannin arryltagh dy yannoo leighoil jeh kennip er aght erbee er yn ellan, as ad foast ceau nyn draa resooney lhisagh leigh bentyn da kennip ve ec sleih ayns towseyn beggey ry-hoi ymmyd persoonagh ve caghlaait.
Ny yeih, er y gherrit shoh ren Shirveishagh Cooishyn Sthie, Bill Malarkey, gra dy vel yn reiltys jeeaghyn er caghlaaghyn barel ec y traa t’ayn, cha nee ynrican bentyn da kennip, agh da dy chooilley cheint dy chimmeeys. Jean ny kesmadyn beggey shoh leeideil gys leighyn-drug er yn ellan nagh vel cha cha gyere as nagh vel jannoo kimmee jeusyn ta gusal druggyn?
Ta reiltyssyn er feiy ny cruinney er ve caggey noi druggyn rish ymmodee bleeantyn nish, agh, dy insh yn irriney, ta’n caggey shen er vailleil. Cha nel ny leighyn tromey shoh er scuirr sleih veih jannoo ymmyd jeh druggyn edyr as t’eh chiart cha aashagh dy chionnagh druggyn nish as v’eh rieau.
Ayns ynnyd shen, t’eh er dayrn drogh-ghoo er sleih cadjin ta jannoo ymmyd jeh druggyn as er n’yannoo noidyn jeh ymmodee jeu shoh. Marish shen, ta ny reillyn shoh er chur sleih meshtalagh ayns gaue baaish. Voddagh eh ve dy beagh eh ny share as ny sauçhey dooin dy caghlaa yn leigh bentyn rish dy chooilley ghrug myrshen nagh bee adsyn ta jannoo ymmyd jeu dellit lesh ayns quaiyl-leigh?
Dy beagh shin caghlaa yn leigh er yn aght shoh son dy chooilley cheint dy ghrug, cha beagh sleih meshtal cur nyn eddin rish ny quaiyllyn-leigh. Ayns ynnyd shen, veagh ad currit dys ynnyd lheihys. Ta shoh meanal dy re cooish chiarail slaynt veagh ee as dy voddagh ny hymmyrçhee shoh shirrey cooney fegooish goaill aggle dy beagh cassid currit orroo.
Marish shen, dy yannoo shickyr dy beagh sleih ymmyrçhagh ayns firrinys abyl dy roshtyn yn cooney shoh, veagh shin feme bishaghey ny shirveishyn cour slaynt as kiarail y theay t’ayn nish. Erskyn ooilley, yinnagh eh cooney dy chaghlaa aght-smooinaghtyn cadjin y theay ta goaill aggle roish, as cur drogh-ghoo er, dy chooilley pheiagh ta gusal stooghyn-meshtal ec y traa t’ayn. Yinnagh eh leeideil dys aght-smooinaghtyn s’erreeishee ta fakin sleih meshtal myr surransee ta feme oc er cooney, ayns ynnyd kimmee lhisagh kerraghey ve currit daue.
Ayns 2001, ren Portugal caghlaa ny leighyn echey son dy chooilley cheint dy ghrug, myrshen nagh bee adsyn ta jannoo ymmyd jeu dellit lesh ayns quaiyl-leigh, as hooar ad dy ren ymmyd druggyn, chammah’s çhingys aane as doghanyn elley, leodaghey dy mooar sy çheer oc.
Marish shen, ren yn earroo dy leih ta geddyn baase veih goaill rouyr dy stoo-meshtal, as yn earroo dy loghtyn bentyn da creck as gusal druggyn, tuittym dy mooar, myr shen nagh row whilleen dy leih ayns ny pryssoonyn oc. Agh foast, ta smooinaghtyn cooid smoo y theihll mychione druggyn, goaill stiagh Mannin hene, foddey ergooyl rish shoh.
Reesht as reeshtagh ta Reiltys Vannin follaghey cooyl Westminister. Choud’s v’eh loayrt mychione jannoo leighoil jeh kennip, dooyrt Shirveishagh Cooishyn Sthie, Bill Malarkey, “shegin dooin fuirraghtyn derrey vees yn Reeriaght Unnaneyssit er n’yannoo briwnys er y chooish.”
Agh ta’n raayt-baaish veih druggyn-opiate ny syrjey er yn ellan na t’eh ayns Sostyn, myr shen, cha nod mayd ‘fuirraghtyn’ ny sodjey, ny geiyrt dy doal er polasee-drug feer yere syn R.U. ta cur sleih ayns gaue. Cha nel earroo mooar dy leih beaghey ayns Mannin, as she caa mie ta shoh dy ghoaill aasmooinaght mychione druggyn oddagh jannoo ny polaseeyn ain ny s’erreeishee as s’breeoil. Ta’n caggey noi druggyn er vailleil as ta’n traa er jeet dy yannoo bargane-shee.
Rinneadh cannabas dleathach i mórán tíortha ar fud an domhain le gairid. Tá sé seo tar éis mórán daoine a chur ag ceistiú an ‘Cogadh in aghaidh Drugaí’ agus rialtais i dtíortha eile a spreagadh féachaint arís ar na smaointe agus na dlíthe atá acu féin a bhaineann le drugaí. I mbliana, sa chéad mhí den earrach, chuir Rialtas Mhanann amach a ‘Straitéis um Mí-Úsáid Substaintí’.
Tá an plean cúig bliana seo ceaptha cur in éadan an dochair a dhéanann mí-úsáid drugaí. Déanfar anailís ar thuairimí éagsúla faoi dhrugaí, agus déanfar breithiúnas cé acu ar chóir nó nár chóir athrú a dhéanamh ar an dlí a bhaineann le cannabas a bheith i seilbh duine i dtomhais bheaga, le haghaidh úsáid phearsanta.
Creideann ball den Cheathrar is Fichid [TD Manannach], an Dr Alex Allison, gur chóir na dlíthe cannabais a athrú, agus tá achainí á dhéanamh aige cannabas le haghaidh úsáid leighis a dhéanamh dleathach. Mar dhochtúir, tuigeann sé buntáistí éagsúla an channabais i gcúrsaí ailse, pian sheasmhach agus galair intinne.
Thacaigh coiste uilepháirtí parlaiminteach sa Bhreatain, a d’fhéach ar thorthaí ó níos mo ná 20,000 staidéar a bhain le úsáid leighis an druga, le buntáistí leighis an channabais.
Tá an fhianaise soiléir, ach cé go bhfuil an rialtas anois ag féachaint arís ar an gceist, tá an cannabas fós ina dhruga Grád 1 i Manainn. Seo mar atá, mar síltear nach bhfuil luach leighis ar bith ann. Déanann na seandlíthe seo coirpigh de dhaoine a dteastaíonn cannabas uathu, agus dá bhrí sin tá mórán Manannach ag briseadh an dlí go rialta trí rud éigin a thógáil a chabhraíonn leo agus a dhéanann tairbhe dá sláinte.
Agus mórán rialtas ar fud an domhain ag déanamh an channabais dleathach mar dhruga áineasa, tá an tráth anois tagtha féachaint ar an bhfianaise agus smaoineamh ar na cúiseanna atá tíortha ar nós Ceanada ag athrú na ndlíthe atá acu. Deir an Dr Alex Allison go bhfuil sé ag iarraidh dlí nua cannabais a thabhairt isteach go luath, agus labhair sé faoin dóigh a d’fhéadfadh cannabas dleathach i Manainn cur le teacht isteach cánach an oileáin, agus go bhféadfaí táirgí cannabais a dhéanamh i Manainn agus a dhíol i dtíortha eile.
Ach anuas air sin, chinnteodh dlisteanú an channabais go ndéanfaí na táirgí seo ar bhealach ceart cúramach, agus, mar sin, go mbeidís sábháilte dóibh siúd a bhaineann úsáid astu, ar chúiseanna leighis nó ar mhaithe le siamsaíocht.
Mar sin féin, tá neart daoine fós ann a dhéanann argóint in aghaidh dlisteanú an channabais. Tá cuid acu ag seasamh ar an taighde a fuair go bhfuil daoine a bhaineann úsáid rialta as scúnc — cineál cannabais a bhfuil neart tetrahydrocannabinol (THC) ann ach gan mórán cannabidiol (CBD) — i mbaol mór scitsifréine. Tá daoine eile ann a dhéanann argóint ina aghaidh seo, a rá go mbeadh an margadh á rialú ag an rialtas agus go bhféadfaí fáil réidh le scúnc agus a chinntiú nach mbeadh ábhar contúirteach a bhfuil neart THC ann i lámha daoine óga.
Is cosúil go bhfuil bóthar fada romhainn fós sula mbeidh rialtas Mhanann sásta an cannabas a dhéanamh dleathach ar chor ar bith san oileán, agus iad fós ag plé cé acu ar chóir nó nár chóir na dlíthe a bhaineann le daoine a úsáideann cannabas i dtomhais bheaga le haghaidh úsáid phearsanta a athrú.
Mar sin féin, le gairid dúirt an tAire Gnóthaí Baile, Bill Malarkey, go bhfuil an rialtas ag féachaint ar tuairimí éagsúla faoi láthair, ní hamháin maidir le cannabas, ach le gach cineál coiriúlachta. An ndéanfaidh na céimeanna beaga seo treoracha agus dlíthe drugaí san oileán nach bhfuil chomh géar sin agus nach ndéanfaidh coirpeach dóibh siúd a úsáideann drugaí?
Tá rialtais ar fud an domhain tar éis a bheith ag cogaíocht in aghaidh drugaí le mórán blianta anois, ach, déanta na fírinne, tá ag teip ar an gcogadh sin. Níl na dlíthe troma tar éis deireadh a chur le húsáid drugaí ar chor ar bith agus tá sé chomh éasca drugaí a cheannach anois agus. a bhí sé riamh. In ionad deireadh a chur le drugaí, tá sé ag tarraingt míchlú ar ghnáthdhaoine a úsáideann drugaí agus coirpigh a dhéanamh de mhórán acu. Anuas air sin, tá na rialacha seo tar éis andúiligh a chur i mbaol a mbáis. An bhféadfadh sé go mbeadh sé níos fearr agus níos sábháilte dá n-athrófaí an dlí le haghaidh gach uile dhruga, agus nach dtarraingeofaí úsáideoirí drugaí os comhair na cúirte.
Dá mbeimis ag athrú an dlí sa chaoi seo, do gach uile chineál druga, ní bheadh andúiligh á dtabhairt os comhair na cúirte. Ina ionad sin, chuirfí go hionad leighis iad. Fágann sé seo gur cúram sláinte a bheadh i gceist agus go bhféadfadh na daoine bochta seo cabhair a lorg gan eagla a bheith orthu go gcúiseofaí iad. Chomh maith leis sin, lena chinntiú go mbeadh daoine a dteastaíonn an cúnamh seo uathu in ann é a fháil, ba ghá cur leis na seirbhísí sláinte agus cúram poiblí atá ann anois.
Os a chionn sin uile, chabhródh sé meon coitianta an phobail i leith daoine a úsáideann drugaí — eagla rompu agus míchlú á tharraingt orthu — a athrú. Chruthódh sé meon comhbhách, ina bhfeicfí andúiligh mar othair a bhfuil cúnamh uathu, seachas coirpigh ar chóir a smachtú.
In 2001, athraíodh na dlíthe sa Phortaingéil le haghaidh an uile chineál druga, agus díchoiríodh iad. Tháinig laghdú mór ar mhí-úsáid drugaí, chomh maith le heipitíteas agus galair eile. Chomh maith leis sin, laghdaíodh líon na ndaoine a bhásaigh de bharr ródháileog drugaí. Mar gheall ar an titim ar líon na gcoireanna a bhain le díol agus úsáid drugaí, ní raibh an oiread sin daoine sna príosúin acu ach an oiread. Ach fós, tá tuairimí an chuid is mó den domhain faoi dhrugaí, agus i Manainn féin, i bhfad taobh thiar leis seo.
Arís agus arís eile tá rialtas Mhanann folaithe ar chúl Westminster. Agus é ag caint faoi dhíchoiriú an channabais, dúirt an tAire Gnóthaí Baile, Bill Malarkey, “caithfimid fanacht go dtí go mbeidh an Ríocht aontaithe tar éis cúrsaí a mheas”.
Ach tá an ráta báis ó dhrugaí codlaidíneacha níos airde san oileán ná mar atá sé i Sasana. Mar sin, ní féidir linn “fanacht” níos faide, nó leanúint ar aghaidh go dall le polasaí drugaí na Breataine atá ag cur daoine i mbaol. Níl líon mór daoine ag maireachtáil i Manainn, agus is deis mhaith atá anseo le athsmaoineamh a dhéanamh faoi dhrugaí a dhéanfadh na polasaithe atá againn níos comhbháiche agus níos láidre. Tá ag teip ar an gCogadh in Aghaidh Drugaí agus an tráth tagtha le sos cogaidh a fhógairt.
